آگاه قاجار

آگاه قاجار، اردشیر میرزا (د 1289ق / 1872م)، پسر نهم عباس میرزا نایب‎السلطنه (1203-1249ق /  1788-1833م)، از رجال حكومت قاجار، ادیب و شاعر، متخلص به آگاه. در اوان جوانی و در روزگار پدرش حكومت گروس و صاین قلعه را داشت. در آغاز سلطنت محمدشاه (د 1250ق / 1834م) به سركوبی شاهزاده اسماعیل میرزا، والی شاهرود و بسطام كه در خراسان سر به شورش برداشته بود، مأمور شد و او را مغلوب و به تهران روانه كرد. در پی موفقیت در این مأموریت، حكومت گرگان و استراباد به او واگذار شد و مدت 7 سال (1252-1259ق / 1836-1843م) در آن دیار حكومت كرد. در 1269ق / 1852م كه ناصرالدین شاه از تهران بیرون رفت، حكومت دارالخلافۀ تهران به او سپرده شد و وی تا 1273ق / 1856م در این مقام باقی ماند؛ در این زمان، میرزا موسیٰ تفرشی وزارت او را بر عهده داشت. در 1273ق / 1857م لقب «ركن‎الدوله» گرفت و به جای برادرش فیروز میرزا نصرت‎الدوله، به حكومت آذربایجان فرستاده شد. در دوران سلطنت ناصرالدین شاه یك چند حاكم لرستان و خوزستان بود و مدتی نیز حكومت مازندران و گیلان را برعهده داشت. اردشیر میرزا مورد توجه میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام و میرزا تقی‎خان امیركبیر بود و خود نسبت به شاعران و ادیبان عنایت خاص داشت. در شاعری بیشتر به مدیحه‌سرایی پرداخته و قصایدی در مدح محمدشاه و ناصرالدین شاه و برخی از بزرگان آن زمان، همچون میرزا آقا‎خان نوری صدراعظم، سروده است. غزلیات او بیشتر عاشقانه و غنایی است. از شاعران سبك عراقی تقلید می‌كند و مضمون تازه در اشعارش كم است. مقداری از اشعار او در مجمع الفصحاء نقل شده و نسخه‎هایی از دیوانش در كتابخانه‎های مركزی (شم‍ 4481) و ملك (شم‍ 4880) موجود است.

مأخذ

آقابزرگ، الذریعة، 2 / 11؛ بامداد، مهدی، تاریخ رجال ایران، تهران، زوار، 1347-1353ش، 1 / 106؛ دیوان بیگی شیرازی، احمد، حدیقةالشعراء، به كوشش عبدالحسین نوایی، تهران، زرین، 1364ش، صص 58-61؛ سعادت نوری، حسین، رجال دورۀ قاجار، تهران، وحید، 1364ش، ص 214؛ شعری اصفهانی، میرزا طاهر، گنج شایگان، تهران، 1272ق، صص 13-32؛ عضدالدوله، احمدمیرزا، تاریخ عضدی، به كوشش عبدالحسین نوایی، تهران، بابك، 1355ش، ص 287؛ فرهنگ سخنوران؛ كتابخانه مركزی، فهرست خطی؛ منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی، 3 / 2210؛ هدایت، رضا قلیخان، مجمع‎الفصحاء، به كوشش مظاهر مصفا، تهران، امیركبیر، 1336ش، 1 / 22-29؛ هدایت؛ محمود، گلزار جاویدان، تهران، زیبا، 1353ش، 1 / 27.

بخش ادبیات